Wi yexsen ad yini yini
Waxxa Tamezɣa temɣar,
Amezruy nnes d azirar,
Maca Imaziɣen dewřen drus ɣar uneggar!
Iqqar aneɣ umezruy aqa umi d-udfen waɛraben ɣar tmurt n Tmezɣa s řesyuf d iřeɣman, wcin aneɣ ad nixḍar jar 3 n tmesřayin: adaf di tmesřent, niɣ ad asen immewc wagřa n Imaziɣen s uɣiř (”حتَّى يُعْطُوا الجِزْيةَ عَنْ يَدٍ وهم صَاغِرُون” ) niɣ ad ixḍaren garra d umenɣi. Ktar zi manya, mařa nedweř ɣar yidřisen n umezruy amaḍal, ntaff aqa waxxa tuɣa ggin Imaziɣen ad ixḍaren ict zi třata n tmesřayin i da idareɣ sennej, ufin ixf nsen ɣar uneggar:
- d imseřmen s ssif
- tetten asen agřa nsen ‘b-ssif’
- u ggin akidsen garra s yisem n tmesřent d ssif.
Iqqar aneɣ umezruy aqa twasit d wadaf n midden ɣar tmura n Tmezɣa tuɣa war itwagg ca ḥuma ad fsaren tamasiḥect niɣ tamesřent x tmurt n Tmezɣa. S wawař iseggmen, Aɛraben usin-d ad ḥewsen agřa n Imaziɣen, d wagřa n ibarcanen; tammurt i zi d–usin waɛraben tuɣa dayes řegḥeḍ!
Ijj n waɛrab tuɣa iḥekkem x Maṣar (ɛebdellah ben saɛd), deg usegʷas n 647, ihjem-d x wafriqya. Kkaren ca n imɣaren n tmurt smunen axarreṣ nsen, wcin as wareɣ maca ttaren zzayes ad yeffeɣ uca ixřa tammurt. Wanita zeg wami iǧa tɛawaden xafes d amcum. Netta zeg imezwura i tuɣa itarin ‘lwaḥyy’ n arrasul. Ict n twařa tuɣa iqqar-d xafes arrasul tsurt n lmu’minun, uca issginfa cwayt arrasul, ssenni yeksi-d dayes ɛebdellah ben Saɛd tiṭṭawin inn as i arrasul: [ تبارك الله أحسن الخالقين] uca inna as arrasul: d tenni nettat, teffɣed xafes, ari t, umi i t yura iqqim dayes ccek di ɛedellah ben saɛd. Ssenni iffeɣ zi tmesřent. Ƴar uneggar yarr it id Ɛutman i yeǧan d umas zeg webbic. idweř iḥekkem x Maṣr.
Umi tuɣa iḥekkem ɛuqba (war ineffɛen) di tmurt n Tmezɣa, issek 80.000 n Imaziɣen ɣar Surya, dewřen d isemɣan jar ifassen n bni umayya. Deg ussan n Musa bnu Nusayr, ktar zi 100.000 n Imaziɣen i yessek ɣar tmura n waɛraben, daysen uřa d timɣarin. Am nni i tuɣa tmesřent deg wakud nni, tebna x tukkarḍa d uɛemmar n řeqṣurat s temɣarin d iḥenjiren imeẓyanen.
D manaya i yejjin Imaziɣen drus idsen i yeǧan iḍa, s minzi aṭṭas i yukaren midden, arni d xafes Imaziɣen i war iqqimen ca ssawřen s yiřes nsen, inni umi neqqar: iɣarbiyyen! aɛraben!řexxu uřa d pulizaryu arenyen-d ixf nsen. Arni xafes ɛawed beṭṭu n Nador d Lḥusima ḥuma ad sseftutyen min iqqimen n Imaziɣen di tmurt n Tmezɣa, ad iqqim řeḥkam řebda i waɛraben! Manya yexs ad yini aqa waxxa nedweř d imseřmen rid am nni, sijj x umezruy, sijj i mammec i das ggin i Weksil (kusayla), waxxa yudef di tmesřent, inɣa as ɛuqba (war ineffɛen) iwdan n teqbič nnes ař ami i dayes ijjuǧ Weksil inḍer it deg idurar n wawras umi d idweř ɛuqba zi Sus.
D tidett, zeg wami tuɣa Ɛutman bnu ɛeffan iḥekkem di teyzart n waɛraben ař wussan n yiḍa, ijj war ikkar ad issiweř x ‘reconnaître les crimes coloniaux’ n waɛraben di tmurt n Tmezɣa. Xzar mecḥař ikka useppanyu di Arrif, xzar mecḥar ikka wefransis di dzayar, waxxa kkin drus n wussan, war iǧi amecnaw mecḥar kkin waɛraben di tmurt nneɣ, ntesřa i tɣuyyit tnakkara x ufusi d uzeřmaḍ, ttettaren dayes ḥuma ad neɛmen x min ggin n taɣɣarest deg iwdan, maca ɛad war nesři i ḥed yarzem aqemmum nnes, ittar zeg waɛraben ad neddmen x min ggin d ɣezzu di tmurt n Tmezɣa. Iwa d wanita d aseqsi i yeqqimen řebda yuyeř.