Asseggʷas amaynu Yennayer 2963
Amezruy n Yennayer
Imezwura n umezruy n weydud Amaziɣ niɣ asseggʷas amaynu n Imaziɣen war ibeddi ca s tarewřa n Driss Aɛalawi, ayyaw n Ɛři mmis n ayt Ṭṭařeb, wenni i d yarewřen zi tmurt n ccarq ɣar tmurt n Tmezɣa. Amezwaru n umezruy n Imaziɣen n wamur n wedrar (Lmeɣrib), niɣ n wamur n wammas (dzayar), niɣ n wamur n Tuga (Tunes), niɣ n wamur n wemlal (libya) marra ibedda zi tiǧin n Mass Cacnaq, amernay n tgeldit x tmurt n Miṣr. Tadra niɣ aẓwar n umezruy n Imaziɣen iqqen ɣar wakud n tgelda n XXII n Miṣr. S uya nzmmar ad nini aqa amesɣun n Imaziɣen ibda ak d Firɛawn Amaziɣ, wenni umi neqqar Cacnaq.
Ṭfen Imaziɣen aɣmar di Miṣr ktar zi tnayen n tmiḍa (200 n isseggʷusa). Amezruya aqa t řexxu immars u yarcem di tirasfusen (manuscripts) n zic. Mařa nedweř ɣar idřisen n wudayen ntaff aqa ajeǧid nni umi qqaren Cicaq niɣ Cucaq i iǧan yarcem s tiggaz n truligrifin, tuɣa t d Firɛawn n Miṣr wiss XXII, u d netta i yudfen s isedrisen niɣ s řɛeskar nnes ɣar tmurt n Filistin. Deg wakud n umesɣun n XXI, anagraw aserti (political system) n Miṣr tuɣa itawy it wannay minzi aṭṭas n uɣewweɣ i imsaren n tmettanin deg wussan igelliden n umesɣun wis XXI.
Din mani i ntaff deg idřisen n zic aqa Psusinis wis II (Firɛawn aneggaru n umesɣun wis XXI) issemřec yeǧis i wemɣar Amaziɣ ameqqran n řɛeskar, wenni umi qqaren Cacnaq. Cacnaq waxxa war iǧi ca d amiṣri d azedgan, tuɣa itwařa ixf nnes d anamur niɣ zi tarṛwa n tmurt.
Cacnaq war ixarreṣ ca ad ineɣ adekkʷař nnes Psusinis wis II, iraja ař ami immut uca idweř deg wemcan nnes s minzi azeǧid aneggaru tuɣa war d ijji ca tarwa. Amya i yemsar ař ami iḥkem Cacnaq Amaziɣ x tmurt n Miṣr. War ntettu ca aqa azyen ameqqran n isedrisen niɣ n řɛeskar n tmurt n Miṣr tuɣa yen d Imaziɣen usind zi tmurt umi tuɣa qqaren Lebou. Amezruy n Miṣr tuɣa itwassen xafes řebda d amenɣi ak d řegnus n midden. Tammurt n Miṣr tuɣa teddakkʷař ɣar deffar s waṭṭas deg wakud n Irasmisen ineggura (Ramsis III, Ramsis IX) s imenɣan itwassnen deg umezruy n tqebbar n Lebou. Mirentpaḥ netta tuɣa řebda itmenɣa ak d tqebbař n Libya i d yusin x weymir n tmurt n Miṣr. Tuɣa arezzunt ad awḍent ɣar Delta n Nil. Tiqebbařa tuɣa zukkʷant id x weymir n tmurt n Miṣr. Ilibiyen d –ca n iyduden nneɣni qqaren asen- ‘iyduden n ilel (řebḥar)’ tuɣa nnumen tmendaren x tmurt n midden zeg uɣezdis n ilel acemřař, d uɣezdid n tmurt n Imaziɣen iwařan tanezruft (sseḥra) n tmurt n libya. Danita i ɣa yeba umezruy ad issiweř x Imaziɣen, ad yadef Cacnaq netta d amezwaru di tefras n tudart.
Deg idřisen n zic, ntaff aqa Cacnaq netta d isem i zi itwassen. Maca isma ntaff it ɛawed deg idřisen n zic, iggez u uran t ammu: su-si-in-ku, niɣ ntaff it di Turat n wudayen ammu: cicaq; di Tmiṣrect taqdint naff it yura ammu: cc[n]q, cc[.]q, ad yiři jar tirgalin n [cc d q] tuɣa teggent i wesmuni jar wawařen. Mařa nedweř ɣar tudart n Cacnaq ntaff tuɣa t amezwar d amɣar n isedrisen deg wakud n Psammeticus wis 2. Idweř d ajeǧid x tmurt n Miṣr jar 945-924 ticarmin n tlalit n sidna ɛisa. Iḥkem x tmura n Miṣr d Filistin d Lubnan. Yarra mmis x wemrabed ameqqran umi qqaren ‘Amun’. U qqaren aqa igga as tameɣra i mmis Osurkun I (945- 889 ticarmin n tlalit n sidna ɛisa) x ayt n Firɛawn. Ismun igrawen n thebes d Tanis. Umi yiweḍ Cacnaq ɣar Urcalim, tuɣa igga ad tt iɣḍeř ɣar tmurt, ssenni ad ihudd x tqebbař nneɣni; ad ihdem tineddam n wudayen, war itejji ijj n weẓru iřḥem ɣar wenneɣni, maca sserhant s igerwajen (= treasures) uca iḥewwesd marra wareɣ d wagra tuɣa ismun sidna Sřiman (Solomon). Tuɣa din ddnef ak d sidna Sřiman d babas Dawud s minzi tuɣa itmeyyar ad ibḍa tigellidin n Filistin u ɣar uneggar iwca afus nnes i Yerbɛam (Rehoboam) ař ami dewřen wudayen tɣiř asen aqa d Arebbi i d issekken Firɛawen Amaziɣ ad yareddej tigeldin n wudayen umi war uminen s Arebbi nsen. Marra min igga Cacnaq d amenɣi di tmura n midden aqa t yura di tqubbet n wemrabeḍ ameqqran umi qqaren Karnak.
Waxxa asɣan (ddin) war iggi taynit, war issemɣa zi tutlayt n Tmaziɣt, maca ntaff asɣan n wudayen ijja aneɣ d ca n imedyaten mani yidar isem n Cacnaq weḥdes (اسفار التناخ والعهد القديم) war yidar ca ismawen n Firɛawnat nneɣni s yisem nsen amcnaw mammec yidar Firɛawn n Imaziɣen ca n 6 twařatin.
Manaya i d idareɣ sennej aqa t yarcem d tiggaz uffin t inni yarezzun deg iyyar n trekkisent (archeology). U marra manaya uriɣ sennej itwagg ḥuma ad sjiwneɣ ijj n useqsi. Aseqsi ya iqqen ɣar usfugel niɣ timeɣriwin n Yennayer di tmurt n Tmezɣa. Din wi iqqaren aqa asfugel n Yennayer ibda umi Cacenq yarna Firɛawn Ramsis wis 3, maca necc war ggur ad adffeɣ deg iyyara minzi ɛad amezruy n Ramsis wis 3 xafes aṭṭas n usiynu, war izdig ca jar tiṭṭawin n imezrayen (= historians).
Min izedgen nican aqa awitay (= calendar) n tyarza ɣar Imaziɣen itwaggez i wass n 13 n uyur, ayur wis 13 n Yennayer; ayur n wenẓar, tbedda dayes tudart tamaynut, asseggʷas mani ibda Cacenq iḥekkem x tmurt n Miṣr. Ajeǧid Cacenq netta d amaziɣ amezwaru i yudfen deg umezruy zi tewwart tameqqrant. S uyenni i netwařa Imaziɣen bdan ticcen taynit i iẓewran n umezruy nsen.
Deg wakuda war iqqim wemcan mani i war ntiff Imaziɣen keffḍen (multiply) tizemmar nsen ḥuma ad ggen irar-urar ak d třemmiẓin n tedyant (= opportunities event) n ussegʷas amaynu. Waxxa tuɣa xsen isemsanen (oppressors) ad aneɣ arweyen amezruy, maca tiggaz n yisem n Firɛawn Cacenq d raǧaɣ nnes deg idřisen n midden ijja Imaziɣen ad kkaren ad arzun x umezruy nsen, mummu n tudart nsen!
Happy Amazigh New year 2963