Amazigh.nl

inna = hij heeft gezegd â†' 3 ev. m. voltooide tijd van het werkwoord ini = zeggen

	gebiedende wijs	gebiedende wijs ontkennend
imp. ev.	ini!	ur qqar ca!
imp. mv. m.	init!	ur qqart ca!
imp. mv. v.	inimt!	ur qqarmt ca!

	voltooide tijd	voltooid ontkennend	toekomende tijd
3 ev. m. / netta	inna â†' yenna	ur inni ca	ad yini
3 ev. v. / nettat	tnna â†' tenna	ur tenni ca	a tini
1 mv. / neccin	nnna â†' nenna	ur nenni ca	a nini
1 ev. / necc	nniɣ	ur nniɣ ca	ad iniɣ
3 mv. m. / nitni	nnan	ur nnin ca	ad inin
3 mv. v. / nitenti	nnant	ur nnint ca	ad inint
2 ev. / cek / cem	tnnidâ†' tennid	ur tennid ca	a tinid
2 mv. m. / kenniw	tnnam â†' tennam	ur tennim ca	a tinim
2 mv. v. / kennint	tnnamt â†' tennamt	ur tennimt ca	a tinimt

	onvoltooide tijd	onvoltooid ontkennend	onvoltooid toekomende tijd
3 ev. m. / netta	iqqar â†' yeqqar	ur iqqar ca	ad iqqar
3 ev. v. / nettat	tqqar â†' teqqar	ur teqqar ca	a teqqar
1 mv. / neccin	nqqar â†' neqqar	ur neqqar ca	a neqqar
1 ev. / necc	qqarɣ	ur qqarɣ ca	ad qqarɣ
3 mv. m. / nitni	qqarn	ur qqarn ca	ad qqarn
3 mv. v. / nitenti	qqarnt	ur qqarnt ca	ad qqarnt
2 ev. / cek / cem	tqqard â†' teqqard	ur teqqard ca	a teqqard
2 mv. m. / kenniw	tqqarm â†' teqqarm	ur teqqarm ca	a teqqarm
2 mv. v. / kennint	tqqarmt â†' teqqarmt	ur teqqarmt ca	a teqqarmt

yufa = hij heeft gevonden â†' 3 ev. m. voltooide tijd van het werkwoord af = vinden

	gebiedende wijs	gebiedende wijs ontkennend
imp. ev.	af!	ur ttaf ca!
imp. mv. m.	aft â†' afet!	ur ttafet ca!
imp. mv. v.	afmt â†' afemt!	ur ttafemt ca!

	voltooide tijd	voltooid ontkennend	toekomende tijd
3 ev. m. / netta	iufa â†' yufa	ur yufi ca	ad yaf
3 ev. v. / nettat	tufa	ur tufi ca	a taf
1 mv. / neccin	nufa	ur nufi ca	a naf
1 ev. / necc	ufiÉ£	ur ufiÉ£ ca	ad afÉ£ â†' ad afeÉ£
3 mv. m. / nitni	ufin	ur ufin ca	ad afn â†' ad afen
3 mv. v. / nitenti	ufint	ur ufint ca	ad afnt â†' ad afent
2 ev. / cek / cem	tufid	ur tufid ca	a tafd â†' a tafed
2 mv. m. / kenniw	tufim	ur tufim ca	a tafm â†' a tafem
2 mv. v. / kennint	tufimt	ur tufimt ca	a tafmt â†' a tafemt

	onvoltooide tijd	onvoltooid ontkennend	onvoltooid toekomende tijd
3 ev. m. / netta	ittaf	ur ittif ca	ad ittaf
3 ev. v. / nettat	ttaf	ur ttif ca	a ttaf
1 mv. / neccin	nttaf	ur nttif ca	a nttaf
1 ev. / necc	ttafeɣ	ur ttifeɣ ca	ad ttafeɣ
3 mv. m. / nitni	ttafen	ur ttifen ca	ad ttafen
3 mv. v. / nitenti	ttafent	ur ttifent ca	ad ttafent
2 ev. / cek / cem	ttafed	ur ttifed ca	a ttafed
2 mv. m. / kenniw	ttafem	ur ttifem ca	a ttafem
2 mv. v. / kennint	ttafemt	ur ttifemt ca	a ttafemt

iggwar = hij loopt â†' 3 ev. m. onvoltooide tijd van het werkwoord ugur / uyur = lopen

	gebiedende wijs	gebiedende wijs ontkennend
imp. ev.	ugur â†' uyur!	ur ggwar ca!
imp. mv. m.	ugurt â†' uyurt!	ur ggwart ca!
imp. mv. v.	ugurmt â†' uyurmt!	ur ggwarmt ca!

	voltooide tijd	voltooid ontkennend	toekomende tijd
3 ev. m. / netta	iuyur â†' yuyur	ur yuyur ca	ad yuyur
3 ev. v. / nettat	tuyur	ur tuyur ca	a tuyur
1 mv. / neccin	nuyur	ur nuyur ca	a nuyur
1 ev. / necc	uyurɣ	ur uyurɣ ca	ad uyurɣ
3 mv. m. / nitni	uyurn	ur uyurn ca	ad uyurn
3 mv. v. / nitenti	uyurnt	ur uyurnt ca	ad uyurnt
2 ev. / cek / cem	tuyurd	ur tuyurd ca	a tuyurd
2 mv. m. / kenniw	tuyurm	ur tuyurm ca	a tuyurm
2 mv. v. / kennint	tuyurmt	ur tuyurmt ca	a tuyurmt

	onvoltooide tijd	onvoltooid ontkennend	onvoltooid toekomende tijd
3 ev. m. / netta	iggwar â†' yeggwar	ur iggwar ca	ad iggwar
3 ev. v. / nettat	tggwar â†' teggwar	ur teggwar ca	a teggwar
1 mv. / neccin	nggwar â†' neggwar	ur neggwar ca	a neggwar
1 ev. / necc	ggwarɣ	ur ggwarɣ ca	ad ggwarɣ
3 mv. m. / nitni	ggwarn	ur ggwarn ca	ad ggwarn
3 mv. v. / nitenti	ggwarnt	ur ggwarnt ca	ad ggwarnt
2 ev. / cek / cem	tggward  â†' teggward	ur teggward ca	a teggward
2 mv. m. / kenniw	tggwarm  â†' teggwarm	ur teggwarm ca	a teggwarm
2 mv. v. / kennint	tggwarmt â†'  teggwarmt	ur teggwarmt ca	a teggwarmt

De werkwoorden, die ik de komende tijd zal gaan vervoegen, ga ik niet zelf verzinnen. Om mezelf wat werk te besparen zal ik de werkwoorden selecteren uit een kort sprookjesverhaal genaamd Tḥajit n uyazid iskaren, oftewel het verhaal van de dronken haan (3).




Tḥajit n uyazid iskaren

ljj n uyazid iggwar di lɣabet. Netta iggwar iggwar iggwar, arami yufa ijj n tziyyat n ccreb.

Inna-as:

"Ooh! Nnhar-a ufiɣ taziyyat-a n ccreb. Nnhar-a ad ggeɣ ijj n ssekra, ad yiri ur ɣar-s bu rḥedd."

Yazid yarzem tazeyyat-nni, a nini cen wiski n tciba niɣ ca nnuε n ccreb ammu, netta yarzem-it, netta icemm arriḥt n ccreb-nni.

Netta icemm arriḥt-nnes, netta iduwwex uca ywda ɣar tmurt.

Taziyyat-nni teqqim zzat-nnes.

Iá¹£bar cwayt, tus-d taqnennect.

Tenna-as: "Aah! nnhar-a yazid iskar."

Tenna-as: "Raja, ura necc ad ggeɣ ijj n rkas."

Nettat truḥ ɣar tziyyat-nni, nettat tarzem-it ammu, tcemm arriḥet, tduwwex, tewda.

Yus-d upabu εawed kifkif.

Inna-as: "Nnhar-a ad ggeɣ ijj n ssekra."

Netta icemm, netta yewda.

Netta yus-d uqzin.

Aqzin yenna-as: "Nnhar-a: yazid d tqnennect d upabu d wiski, nnhar-a ad ggeɣ ijj n ssekra."

Netta igga ijj n ddekket.

Iskar uca yewda.

Yus-d wuccen. Iswa ijj n ddekket, ynna-as: "Yiwy-d arebbi nnhar-a: yazid d tqnennect d upabu."

Iskar.

Yus-d insi.

Ɛawed iswa iskar.

Yus-d ifis.

Inna-as: "Yiwy-d arebbi nnhar-a zzad: ha yazid d tqnennect d upabu."

Yus-d ssbeε.

Wenni d ɣa yasen, ad yaf ccreb dinni, iqqar-as: "Ha ccreb, ha zzad, ha macca."

Ad isew. Isess.

Wenni ɣa iswen rkas ad iwda ɣar tmurt.

SsbeÉ› iswa rkas iwda, ifis iswa rkas iwda.

Aqzin, uccen, insi, kulci munen swin, kulci wdan ɣar tmurt.

Arǧinna, yazid, inder deg ufaqi.

Zeεma truḥ zzayes dduxt-nni, netta d amezwaru i yarzmen taziyyat-nni.

Ixzar ammu: "Ha!"

Ittwala yinsi da, yifis diha d ssbeε diha ywda.

Aqzin d taqnennect d wuccen kulci iwdan.

Inna-as: "Oh, necc xminni skareɣ, tqewwareɣ. Xzar min ggiɣ."

Netta yiwy tsappa-ness uca iwt-iten zzayes. Marra inɣ-iten.

Safi tkemmer tḥajit.


(3) De menseneetster - M. Kossman, blz. 270

Als ik voor het werkwoord fhem de vervoegingen verder ga invullen, dan komt het schema als volgt uit te zien:

	gebiedende wijs	gebiedende wijs ontkennend
imp. ev.	fhem!	ur fehhem ca!
imp. mv. m.	fehmt â†' fehmet!	ur fehhmt ca â†' ur fehhmet ca!
imp. mv. v.	fehmmt â†' fehmemt!	ur fehhmmt ca â†' ur fehhmemt ca!

	voltooide tijd	voltooid ontkennend	toekomende tijd
3 ev. m. / netta	ifhem â†' yefhem	ur ifhim ca	ad ifhem
3 ev. v. / nettat	tfhem â†' tefhem	ur tefhim ca	a tefhem
1 mv. / neccin	nfhem â†' nefhem	ur nefhim ca	a nefhem
1 ev. / necc	fehmγ â†' fehmeγ	ur fhimeγ ca	ad fehmeγ
3 mv. m. / nitni	fehmn â†' fehmen	ur fhimen ca	ad fehmen
3 mv. v. / nitenti	fehmnt â†' fehment	ur fhiment ca	ad fehment
2 ev. / cek / cem	tfehmd â†' tfehmed	ur tfhimed ca	a tfehmed
2 mv. m. / kenniw	tfehmm â†' tfehmem	ur tfhimem ca	a tfehmem
2 mv. v. / kennint	tfehmmt â†' tfehmemt	ur tfhimemt ca	a tfehmemt

	onvoltooide tijd	onvoltooid ontkennend	onvoltooid toekomende tijd
3 ev. m. / netta	ifehhem	ur ifehhem ca	ad ifehhem
3 ev. v. / nettat	tfehhem	ur tfehhem ca	a tfehhem
1 mv. / neccin	nfehhem	ur nfehhem ca	a nfehhem
1 ev. / necc	fehhmγ â†' fehhmeγ	ur fehhmeγ ca	ad fehhmeγ
3 mv. m. / nitni	fehhmn â†' fehhmen	ur fehhmen ca	ad fehhmen
3 mv. v. / nitenti	fehhmnt â†' fehhment	ur fehhment ca	ad fehhment
2 ev. / cek / cem	tfehhmd â†' tfehhmed	ur tfehhmed ca	a tfehhmed
2 mv. m. / kenniw	tfehhmm â†' tfehhmem	ur tfehhmem ca	a tfehhmem
2 mv. v. / kennint	tfehhmmt â†' tfehhmemt	ur tfehhmemt ca	a tfehhmemt

ⵜⴰⵎâµ"ⵏⵜ ⵏ ⵜⴰⵎⴰⵣⵖⴰ
Tamazgha United

Ondanks de intensieve arabisering, zijn ze door Marokko, Algerije en Libië geïnspireerd om de ware aard van de Amazigh identiteit, op een opzwepende manier uit te drukken.

ⵉⵎⴰⵣⵉⵖⴻⵏ ⵏ ⵜâµ"ⵏⴰⵙ ⵙⵏⴰⵏ ⵉâµ...ⴼⴰⵏⵙⴰⵏ ⵜⴰâµ"ⵡⴰ ⵏ ⵜⴰⵎⴰⵣⵖⴰ

Imazighen n Tounas snan ikhfansan tarwa n Tamazgha

ⵣⵣⵣⵣ

Voordat ik daadwerkelijk aan de slag met taseftit n umyag, zal ik eerst laten zien hoe een amyag in onze taal er eigenlijk uit ziet. Waaruit bestaat een werkwoord in het Tarifit en hoe is het taalkundig opgebouwd? Nou in principe kunnen werkwoorden opgebouwd worden uit 3, 4, 5 of zelfs 6 verschillende lagen. Hoe dat precies zit zal ik hieronder laten zien door als voorbeeld te nemen het werkwoord fhem = begrijpen.


1. Lexicale stam
In de 1e plaats heb je te maken met de lexicale stam. Deze stam bestaat uit 1 of meerdere vaste consonanten, oftewel de stammedeklinkers. Deze medeklinkers komen steeds terug in de afgeleide woorden en dragen ook een specifieke betekenis met zich mee.

- c-c-c â†' f-h-m =  fhem, sefhem, msefhem, twafhem, rfhamet, afham, asefhem
- begrijpen, leren, met elkaar tot overeenstemming komen, begrip, uitleg, et al.


2. Klankschema
De 2e laag bestaat uit het klankschema. Dit heeft betrekking op de vocalen, oftewel de klinkers. Deze kunnen verschillend zijn afhankelijk van o.a. de werkwoordstijden, getal en de ontkennende vorm.

- c-c-e-c â†' f-h-e-m = imperatief ev.
- c-c-e-c â†' f-h-e-m = voltooide tijd
- c-e-C-e-c â†' f-e-hh-e-m = onvoltooide tijd / imperatief ev. ontkennend
- c-e-c-c â†' f-e-h-m = imperatief mv.
- c-e-c-c â†' f-e-h-m = voltooide tijd
- c-e-C-c â†' f-e-hh-m = onvoltooide tijd / imperatief mv. ontkennend
- c-c-i-c â†' f-h-i-m = voltooide tijd ontkennend


3. Werkwoordstam
De lexicale stam + klankschema geeft de werkwoordstam. Dit is de meest gereduceerde vorm van een werkwoord. En dit is dus wat je gebruikt om mee te vervoegen. In de praktijk kan de werkwoordstam ook gebruikt worden als een werkwoord in de gebiedende wijs enkelvoudsvorm (imperatief ev.), aangezien deze geen persoonsuitgang kent.

- ( f-h-m + c-c-e-c ) â†' fhem = begrijp (werkwoordstam)
- ( f-h-m + c-e-c-c ) â†' fehm = begrijp (werkwoordstam)
- ( f-h-m + c-c-e-c ) â†' fhem! = begrijp! (imperatief ev.)


4. Werkwoord
Als je de werkwoordstam eenmaal hebt gevonden, dan kun je met behulp van voor- en/of achtervoegsels de persoonsuitgangen aan een werkwoord gaan toevoegen. Deze zijn wel afhankelijk van persoon, getal en geslacht. Met de 1e werkwoordstam ( f-h-m + c-c-e-c ) â†' fhem kun je ook de 1e vervoegingen mee maken:

imp. ev.                                  â†'   fhem!
3 ev. m. = hij / netta               â†'   i-fhem
3 ev. v. = zij / nettat               â†'   t-fhem
1 mv. = wij / neccin                â†'   n-fhem

Vervolgens kun je met de 2e werkwoordstam ( f-h-m + c-e-c-c ) â†' fehm de overige vervoegingen mee maken:

1 ev. = ik / necc                      â†'   fehm-É£
3 mv. m. = ze / itni                 â†'   fehm-n
3 mv. v. = ze / nitnti               â†'   fehm-nt
imp. mv. m.                            â†'   fehm-t!
imp. mv. v.                             â†'   fehm-mt!

2 ev. m. = jij / cek                    â†'   t-fehm-d
2 ev. v. = jij / cem                    â†'   t-fehm-d
2 mv. m. = jullie / kenniw          â†'   t-fehm-m
2 mv. v. = jullie / kennint          â†'   t-fehm-mt

Bovenstaande vervoegingen zijn de standaard vervoegingen van een werkwoord. Enkele variaties hierop:

- De vervoeging van imperatief mannelijk meervoud kan regionaal verschillen. fehm-ṯ! â†' fehm-m!
- De vervoeging van imperatief vrouwelijk meervoud kan regionaal verschillen. fehm-mt! â†' fehm-nt!
- De vervoeging van 2e persoon meervoud vrouwelijk kan regionaal verschillen. ṯ-fehm-mt! â†' ṯ-fehm-nt!
- De vervoeging van 3e persoon enkelvoud mannelijk kan verschillen, indien naast een klinker. i-fhem â†' ye-fhem
- Bij alle vervoegingen van een werkwoord kan er een stemloze e-klank worden toegevoegd. Deze e-klank voegt grammaticaal weinig toe, maar is vooral bedoeld om de opeenhoping van medeklinkers tegen te gaan, ter bevordering van de uitspraak. ṯ-fhem, n-fhem, fehm-ṯ, fehm-É£, fehm-n... â†' ṯefhem, nefhem, fehmeṯ, fehmeÉ£, fehmen...


5. Hulpwoorden
Bij de 5e laag kun je met behulp van hulpwoorden een werkwoord ontkennend maken (ur ___ ca) als ook de toekomende tijd aangegeven (ad / a).

- werkwoordstam                         â†'   fhem = begrijp
- imperatief ev.                            â†'   fhem! = begrijp!
- voltooide tijd                              â†'  ifhem = hij heeft begrepen
- onvoltooide tijd                           â†'  ifehhem = hij begrijpt

- imperatief ontkennend                   â†'   ur fehhem ca! = begrijp niet!
- voltooid ontkennend                      â†'   ur ifhim ca = hij heeft niet begrepen
- onvoltooid ontkennend                   â†'   ur ifehhem ca = hij begrijpt niet

- toekomende tijd                           â†'   ad ifhem = hij zal begrepen hebben
- onvoltooid toekomende tijd           â†'   ad ifehhem = hij zal begrijpen


6. Voorvoegsels
Tot slot kun je met behulp van aanvullende voorvoegsels een werkwoord actief maken (s___) als ook passief (twa___). Ook kun je hiermee een werkwoord wederkerig maken (m___).

- fhem = begrijpen
- sefhem = iemand laten begrijpen / uitleggen aan iemand
- twafhem = begrepen worden
- msefhem = elkaar begrijpen / tot overeenstemming komen met elkaar

Citaat van: Thatha op 25/04/2020 om 20:56:49
Marcouch is dat een verbastering van Marakuch? Tamurt n Akuch?

Het zou kunnen dat die naam afgeleid is van Amur n Akuc = Land van God. Een alternatieve etymologie zou kunnen zijn Amer n Akuc = Zegen van God.

Taseftit n umyag di Tarifit

Het vervoegen van een werkwoord in het Riffijns

Net als twee jaar geleden wil ik ook dit jaar gedurende de heilige maand even stilstaan bij onze taal, als dat mag. De vorige keer bestond de challenge uit de vertaling en grammatica van de Tarifit taal, oftewel: tarjemt d tajeṛṛumt n Tmaziɣt Tarifit. Dat bleek toch lastiger te zijn dan ik me vooraf had ingeschat. Daarom wil ik het mezelf deze arrendan makkelijker maken. Dit keer zal ik me beperken tot slechts één grammaticaal onderdeel. Namelijk het vervoegen van een werkwoord in de Tarifit taal, oftewel: taseftit n umyag di Tmaziɣt Tarifit.

Het woord amyag (1) betekent binnen de Amaziɣ taalkunde werkwoord. Het is afgeleid van het werkwoord gg = doen. Letterlijk vertaald betekent amyag dus eigenlijk doewoord, oftewel hetgeen wat gedaan wordt in de zin. Het woord taseftit (2) betekent het vervoegen en is afgeleid van het werkwoord fta = dicteren, hardop voorlezen, voorzeggen om op te schrijven. Letterlijk vertaald betekent taseftit n umyag dus eigenlijk: het hardop voorlezen van het doewoord.

De challenge zal de komende maand in principe dus simpeler worden vergeleken met de vorige keer: gedurende arrendan zal ik proberen elke dag 1 werkwoord te vervoegen in het Tarifit. Wat ik van de vorige keer heb geleerd, is dat werkwoorden werkelijk de bouwstenen vormen van onze taal. Veel woorden uit onze taalschat zijn terug te herleiden tot een werkwoord. Door juist te oefenen met het vervoegen van werkwoorden, zul je beter in staat zijn om bepaalde taalkundige patronen in ons Tarifit te ontdekken.

Mijn boodschap luidt dan ook als volgt: indien je je moerstaal wilt leren kennen, begin dan met taseftit n umyag.



(1) Tajeṛṛumt n Tmaziɣt, M. Mammeri, blz. 61
(2) Tajeṛṛumt n Tmaziɣt, M. Mammeri, blz. 63